Mózg, władca czasu
Angielski podtytuł tej książki – „Neuronauka i fizyka czasu” – precyzuje nieco jej zawartość. Ale zaraz – z jednej strony fizyka, a z drugiej coś, co jest hybrydą medycyny, biologii, informatyki i psychologii. Trzeba mieć naprawdę otwarty umysł, aby to wszystko jednocześnie ogarnąć. Autor, neurobiolog, radzi sobie z tym bezbłędnie. Rozpoczyna od próby zdefiniowania czasu. I w zasadzie już tutaj pokazuje, że rację miał św. Augustyn, pisząc: „Czymże więc jest czas? Jeśli nikt mnie o to nie pyta, wiem. Jeśli pytającemu usiłuję wytłumaczyć, nie wiem”. A jednak autor cierpliwie tłumaczy. Pokazuje, jak skomplikowane jest to pojęcie w fizyce. Ba, demonstruje, że są fizycy uważający, że czas jest tak naprawdę iluzją. A jeśli jest iluzja, to musi gdzieś powstawać. I tak jak czasami doświadczamy iluzji optycznych, możemy też doświadczać iluzji czasu. Tak naprawdę nasz mózg nie ma żadnego wewnętrznego zegara, a jednak potrafimy rozróżnić to, co było, od tego, co jest lub będzie. Dowiadujemy się też, jak się bada mózg, aby stwierdzić umiejętność „obliczania” czasu. Poznajemy strukturę i fizjologię istotnych elementów tego organu. Na szczęście nie trzeba mieć specjalnego przygotowania – wszystko jest wyłożone bardzo klarownie.
Czytelnik dowiaduje się o niezwykłym powiązaniu czasu fizycznego, w tym także tzw. strzałki czasu, z tym, co się dzieje na podstawowym poziomie w neuronach. Z książki dowiemy się też o spacjalizacji czasu w fizyce i neuronauce – czyli, mówiąc skrótowo, przekształceniu czasu w wymiar przestrzenny. Buonomano uważa, że mózg człowieka nie tylko odmierza czas, ale wręcz go tworzy.
Od razu uprzedzę, że lektura nie jest bardzo łatwa, ale niewątpliwie daje wielką satysfakcję. Gwarantuję, że wielu czytelników znajdzie w niej źródło ciekawych przemyśleń. Warto więc poświęcić czas, aby przeczytać tę książkę. A zresztą, czas jest tylko iluzją, konstruktem umysłu.
Dean Buonomano, Mózg, władca czasu. Dlaczego dzień może być krótszy niż godzina, a minuta dłuższa od dnia, przeł. Adam Tuz, Prószyński i S-ka, Warszawa 2019