Żywotni staruszkowie
Gwiazdy można uznać za marzenie dietetyków: to idealny przykład obiektów, których czas życia zależy niemal wyłącznie od masy. A dokładniej – ilustracja zasady, że otyli żyją krócej. Gdy łączny czas życia gwiazdy podobnej do Słońca może wynieść ponad 10 mld lat, jego trzydziestokrotnie cięższa kuzynka pożyje aż tysiąckrotnie krócej! Dlatego zazwyczaj, gdy badacze poznają masę dalekiej gwiazdy, są w stanie oszacować również jej wiek. Tę zasadę podważyło jednak odkrycie cztery lata temu kilku nietypowych czerwonych olbrzymów. Czerwone olbrzymy to gwiazdy nieco bardziej zaawansowane ewolucyjnie niż dzisiejsze Słońce, które osiągnie tę fazę dopiero za 5 mld lat. Jądra czerwonych olbrzymów przetworzyły już większość wodoru na hel i nie są w stanie podtrzymywać dalej tej energodajnej reakcji. Proces syntezy helu przesuwa się więc do otoczki jądra, a zewnętrzne warstwy gwiazdy rozdymają się tak, że jej rozmiar rośnie kilkaset razy.
Co jednak z naszymi nietypowymi olbrzymami? Gdy astronomowie oszacowali ich wiek, biorąc pod uwagę masę i stan zaawansowania ewolucyjnego, ustalili, że są to obiekty porównywalne wiekiem ze Słońcem, liczące niecałe 6 mld lat. Jednak badanie składu chemicznego olbrzymów ukazało zupełnie inny obraz: atmosfery tych gwiazd zawierały bardzo mało pierwiastków cięższych od wodoru. Oznacza to, że obiekty te musiały powstać najpóźniej 10 mld lat temu, niedługo po Wielkim Wybuchu, w czasach gdy materia, z której powstawały gwiazdy, jeszcze prawie nie zawierała wspomnianych pierwiastków.
Cóż. Nawet w astronomii, w której rzadko można oczekiwać superdokładnych wyników pomiarów, różnica 4 mld lat robi wrażenie. Czy tajemnicze gwiazdy są w końcu stare, czy młode? Tę zagadkę pomogły dziś rozstrzygnąć dokładniejsze pomiary zawartości poszczególnych pierwiastków w gwiezdnych atmosferach czerwonych zagadek. Jak się okazuje, tajemnicze czerwone olbrzymy są naprawdę stare. Niedawno przeszły jednak wstrząsową kurację odmładzającą: zderzyły się i połączyły z innymi podobnymi gwiazdami. Dlatego ich powiększona masa wskazuje na wiek znacznie młodszy od prawdziwego. Tego wyjaśnienia zapewne nie uda się zastosować Ziemianom zainspirowanym kosmicznymi receptami na młodość…