Pulsar - wyjątkowy portal popularnonaukowy Pulsar - wyjątkowy portal popularnonaukowy NASA / Shutterstock
Kosmos

Pulsar wystrzelony z katapulty

Czy niedawno odkryta gwiazda pomoże rozwikłać tajemnice kosmicznych supereksplozji?

Co może się poruszać z prędkością ponad 1100 km/s? Ku zaskoczeniu astronomów takim obiektem okazała się gwiazda. Odnaleziony dzięki obserwacjom teleskopu kosmicznego Fermi pulsar PSR J0002+6216 drogę między Ziemią a Księżycem przebyłby w zaledwie 6 min. Jednak rozpędzona gwiazda porusza się w znacznie większej odległości od Ziemi: odnajdziemy ją na tle konstelacji Kasjopei 6500 lat świetlnych od Słońca.

Pulsary to supergęste pozostałości po wybuchach gwiazd supernowych. W trakcie eksplozji licząca co najmniej kilka mas Słońca gwiazda odrzuca zewnętrzne warstwy, a jej centrum drastycznie się kurczy. Na miejscu wybuchu pozostaje czarna dziura lub gwiazda neutronowa – obiekt o masie ok. 1,5 raza większej niż Słońce, ale promieniu zaledwie kilkunastu kilometrów. Młode gwiazdy neutronowe często są pulsarami: docierają od nich regularne błyski promieniowania związanego z ich rotacją i silnym polem magnetycznym. Ale czy z miejsca eksplozji? Okazuje się, że wcale niekoniecznie. Jak już wiemy, nasz pulsar, o wdzięcznej nazwie PSR J0002+6216, oddala się od miejsca eksplozji w ekspresowym tempie. Za sobą ciągnie długą na 13 l.ś. strugę emitującą promieniowanie radiowe, wycelowaną w miejsce swych narodzin. Dziś pulsar dzielą już od tej kolebki ponad 53 l.ś. Tę odległość przebył w ciągu 10 tys. lat.

Czy poza biciem rekordów PSR J0002+6216 coś jeszcze ciekawego nam mówi? Badacze uważają, że to dzięki niemu przybliżymy się do wyjaśnienia, jakie procesy zachodzą podczas ekstremalnego zjawiska wybuchu supernowej. Muszą wszak być w stanie wygenerować ogromną asymetrię wybuchu, która umożliwia „wystrzelenie” nowo powstałego pulsara z prędkością pozwalającą mu z czasem na opuszczenie naszej Drogi Mlecznej. Być może kolejnych danych dostarczą inne rekordowo szybkie pulsary? Może odkryje je ktoś z czytelników? Warto bowiem zauważyć, że takiego przełomu może, w pewnym sensie, dokonać każdy: pulsar w danych zebranych przez Fermiego wykrył program Einstein@Home, wykorzystujący moce obliczeniowe domowych komputerów ochotników do prowadzenia badań, również astronomicznych. Tak więc niezwykłe ustalenie było efektem działania jeśli nie samego miłośnika astronomii, to w każdym razie jego komputera. Do dziś program Einstein@Home odkrył już 23 pulsary.

Wiedza i Życie 5/2019 (1013) z dnia 01.05.2019; Obiekty dziwne i ciekawe; s. 78