Zmienna Etiopka

Na niebie odnaleźć ją bardzo łatwo. Każdej nocy w ciągu roku na północnej części nieba ujrzymy niezbyt duży, ale wyraźny kształt przypominający literę W. To Kasjopeja – gwiazdozbiór nazwany na cześć pięknej, opisywanej w mitach greckich królowej Etiopii. Jednak prócz wspominania historii próżnej królowej warto spojrzeć na okolice Kasjopei w inny sposób, podziwiając mnóstwo widocznych na jej tle zmiennych obiektów nieba. Skrajnym przykładem jest tu oczywiście gazowa pozostałość po supernowej Tychona, nazywanej tak od Tychona Brahe, jej słynnego obserwatora. Supernowa była widoczna w 1572 r. i – jak większość tego rodzaju zjawisk – zrobiła na ówczesnych astronomach, zakładających niezmienność nieba, ogromne wrażenie. W kosmosie pojawiła się nowa gwiazda! W rzeczywistości jednak badacze obserwowali nie narodziny, lecz zgon – wybuch białego karła odległego od Ziemi o 10 tys. lat świetlnych. Rozerwanego wybuchem karła już nie ma, ale w Kasjopei odnajdziemy również mniej drastycznie zmienne obiekty. Gamma Kasjopei to gwiazda, którą łatwo dostrzeżemy w środkowym wierzchołku litery W. Dwudziestokrotnie masywniejsza od Słońca, emituje od niego mniej więcej 65 tys. razy więcej energii. Rotuje przy tym tak szybko – jeden obrót zajmuje jej ok. 29 godz. – że otacza ją gruby pierścień wyrzuconego gazu. I właśnie oddziaływania z pierścieniem sprawiają, że Gamma ma niezwykle zmienną jasność – czasem jest najjaśniejszą gwiazdą Kasjopei, często jednak ustępuje pola aż czterem innym gwiazdom konstelacji.

Zmienność Kasjopei nie ogranicza się do gwiazd. To w tej konstelacji leży IC10 – jedyna należąca do Lokalnej Grupy Galaktyk galaktyka gwiazdotwórcza. To określenie oznacza, że proces powstawania gwiazd zachodzi w niej niezwykle gwałtownie – kolejna gwiazda rodzi się średnio raz na kilka lat. IC10 można obserwować tylko za pomocą teleskopu, ale sokoloocy lub zaopatrzeni w lornetkę amatorzy mogą w Kasjopei dostrzec pozornie zwyczajną gwiazdę HR 8832 o jasności 5,57^m. Tę mniejszą i słabiej świecącą od Słońca gwiazdę obiega co najmniej 5 planet, w tym dwie skaliste superziemie o masie 4,7 i 4,4 raza większej od naszej planety. Sama gwiazda jest stara, niemal dwukrotnie starsza niż Słońce. Jeśli w jej układzie powstało życie, miało na ewolucję naprawdę dużo czasu. Być może odkrycia dotyczące tego właśnie układu doprowadzą do największej zmiany, jaką do tej pory przeżyliśmy…