Metoda Tomka Sawyera
Portale społecznościowe, w tym Facebook, stanowią niewątpliwy fenomen obyczajowy, socjologiczny i zapewne filozoficzny. Naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego pochylili się nad specyfiką tego stosunkowo nowego wycinka rzeczywistości cyfrowej. Książeczka „Facebook. Oblicza i dylematy” jest efektem interdyscyplinarnego namysłu nad tym fenomenem.
Tomasz Goban-Klas przywołuje metaforę zaczerpniętą z powieści Marka Twaina, by opisać mechanizmy działania mediów społecznościowych. Otóż Tomek Sawyer ma pomalować płot, ale jest leniwy. Przedstawia zatem swoim przyjaciołom czynność malowania jako coś niezwykle interesującego i atrakcyjnego, a ci rychło kończą za niego pracę. Na podobnej zasadzie działa Facebook i podobne mu portale (np. Filmweb) – to tzw. prosumenci wykonują całą robotę wypełniania cyfrowego szkieletu mięsem i mięśniami treści – zamieszczają filmiki i zdjęcia, generują lajki, co wabi reklamodawców i „poważnych” dysponentów treści internetowych.
Jan Kreft opisuje ów mechanizm jako rodzaj nowej osobliwej umowy społecznej: użytkownicy dzielą się z Facebookiem komercjalizowanymi danymi osobowymi w zamian za dostęp do „darmowych treści” i funkcjonalności serwisu. Stopień uzależnienia się od podobnych portali sukcesywnie narasta. Jak zauważa Kreft, Facebook uwalnia nas… ale od prywatności.
Poza oczywistymi plusami (szybki dostęp do informacji, możliwość tworzenia wspólnot zainteresowań nieograniczanych odległością) portale społecznościowe mają i minusy, budzące zaniepokojenie badaczy. Przede wszystkim zmieniają oblicze współczesnej kultury, a także tradycyjnych mediów, które (np. papierowe gazety) są pożerane przez internetowych graczy. Kreft pisze o zjawisku zaniku inwestowania w profesjonalizm dziennikarzy, gdyż zwyczajnie przestaje to być opłacalne. O czym pisał szerzej Andrew Keen w książce „Kult amatora. Jak internet niszczy kulturę”.
Facebook. Oblicza i dylematy, red. Jan Kreft, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2018