Niekorzystny nadmiar srebra

Nanosrebro można dziś znaleźć w dezodorantach, środkach czystości czy skarpetkach sportowych. A także w produktach spożywczych ­– ma ono silne właściwości antybakteryjne, więc wydłuża ich świeżość.

– Rosnąca produkcja materiałów oraz wyrobów zawierających nanocząstki srebra sprawia, że jesteśmy coraz bardziej eksponowani na ten metal. Nanosrebro znajduje się już nawet w pyle miejskim, który wprowadzamy do płuc w czasie zwykłego oddychania – mówi prof. Bal.

Ze względu na swoje odkażające właściwości srebro jest materiałem chętnie wykorzystywanym w produkcji sprzętu medycznego oraz opatrunkach stosowanych w procesie leczenia trudno gojących się ran. Już w starożytności metal ten stosowano w prewencji oraz leczeniu infekcji wywoływanych przez drobnoustroje.

Obecnie coraz większa grupa bakterii nie poddaje się działaniu antybiotyków. Zastosowanie nanotechnologii, czyli nauki badającej właściwości nanocząstek, mogłoby stanowić atrakcyjną alternatywę dla klasycznych terapii. Co ważne, nanosrebro poraża jednocześnie liczne systemy metaboliczne bakterii. Dzięki temu drobnoustroje mają ogromną trudność w wykształceniu odpowiednich mechanizmów obronnych i uodpornienie się na ich działanie. A nanocząstki charakteryzują się odmiennymi właściwościami niż substancje, z których powstały. Przyczyną jest duży stosunek powierzchni do objętości. Jeden nanometr (nm) to wielkości milion razy mniejsza od milimetra, a rozmiar nanocząstek mieści się w przedziale od 1 do 100 nm, są to więc struktury niewiele większe od atomu.

Coraz większa liczba badań pokazuje jednak toksyczne działanie nanocząstek na organizm człowieka. Na przykład długotrwałe używanie opatrunków może prowadzić do podniesionego stężenia srebra we krwi zarówno w postaci jonowej, jak i nanocząstek. Z płynów ustrojowych nanocząstki są pobierane do komórek wątroby i akumulują się w tym narządzie.

Zespół prof. Bala oraz prof. dr. hab. med. Leszka Pączka z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego przebadał 28 zdrowych dawców narządów i 44 pacjentów z marskością wątroby. Dokumentacja medyczna nie wskazywała, aby mieli kontakt ze srebrem poprzez stosowanie opatrunków czy innych towarów konsumpcyjnych. A jednak u drugiej grupy zanotowano podwyższony poziom srebra. Naukowcy postawili hipotezę, że jego uwalnianie do naczyń limfatycznych i krwionośnych może być wynikiem kontaktu pacjentów ze sprzętem medycznym podczas ich długotrwałego leczenia klinicznego.

Jednocześnie w wątrobie pacjentów zaobserwowano podwyższony poziom miedzi. Działa ona na ten organ wyjątkowo toksycznie, a jej nadmiar jest przyczyną występowania objawów genetycznego schorzenia zwanego chorobą Wilsona.

Oba zjawiska mogą być ze sobą powiązane, ponieważ oba metale są usuwane z wątroby poprzez ten sam szlak metaboliczny. Nadmiar nanosrebra może „zatykać” drogę wyjścia dla miedzi.

Jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o toksyczność nanocząstek srebra przeprowadzone badania nie dają. Prof. Bal tłumaczy, że korzyści zdrowotne wynikające z doraźnego kontaktu z nimi, są nieporównywalnie wyższe niż potencjalne konsekwencje. Jednocześnie sugeruje jednak, by nie przyjmować na własną rękę preparatów zawierających srebro – takich jak dostępne w sklepach zielarskich srebro koloidalne. Wskazuje także na konieczność zmiany procedur wprowadzania nanocząstek do obrotu.

– W przeciwieństwie do leków, które przechodzą wieloletnie testy w badaniach klinicznych, nanomateriały nie podlegają tak rygorystycznym przepisom – mówi. – Wciąż nie są określone normy dotyczące bezpiecznego poziomu ekspozycji na nanosrebro w zależności od drogi podania. To dawka czyni substancję toksyną, a jej wysokość może zmieniać się w zależności od wielu innych czynników. Dotyczy to również ekspozycji na nanocząstki srebra oraz innych metali. Ustalenie ich dopuszczalnego poziomu jest kluczowe dla lepszej kontroli badań, których celem jest wprowadzenie nowych produktów opartych o nanotechnologię.

Wyniki badań opublikowano w „International Journal of Molecular Sciences”.